by cangok Tue May 18, 2010 10:52 am
1. Sự tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền
a. Sự tập trung sản xuất: là quá trình thay thế các xí nghiệp nhỏ, bố
trí phân tán bằng cách xí nghiệp lớn có đông công nhân và làm ra một
khốI lượng sản phẩm lớn. Chính sự tích tụ và tập trung tư bản đã dẫn
tớI sự tích tụ và tập trung sản xuất.
Nguyên nhân cụ thể:
+ Đầu thế kỉ 20 trong các nước tư bản sự cạnh tranh diễn ra hết sức gay gắt dẫn đến:
- 1 số nhà tư bản có ưu thế về vốn và kĩ thuật chiến thắng và thôn tính các xí nghiệp nhỏ
- Xuất hiện xu thế thành lập các công ty cổ phần
+ Đầu thế kỉ 20 do KHKT phát triển nên đòi hỏI vốn lớn để ứng dụng được vào sản xuất
+ Trong khủng hoảng kinh tế chỉ những xí nghiệp lớn đủ khả năng tồn tạI
+ Sự phát triển hệ thống tín dụng tạo điều kiện cho tập trung sản xuất
Sự tập trung sản xuất phát triển đến một mức độ nhất định sẽ làm
hình thành các tổ chức độc quyền – liên minh giữa các nhà tư bản để nắm
phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ 1 số loạI hàng hóa nào đó nhằm thu
lợI nhuận cao.
Các hình thức tập trung sản xuất: công ti cổ phần và xí nghiệp liên hiệp
b. Các tổ chức độc quyền
Các hình thức tổ chức độc quyền cơ bản: cartel, syndicate, trust, consortium
Độc quyền và cạnh tranh là 2 mặt trái ngược nhau song ở các nước đế
quốc khi xuất hiện các tổ chức độc quyền thì không thủ tiêu được cạnh
tranh mà lạI làm cạnh tranh gay gắt hơn
- Sự tồn tạI của các tổ chức độc quyền vẫn dựa trên cơ sở của chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất
- Ở các nước đế quốc vẫn còn tồn tạI các xí nghiệp nhỏ chưa bị thôn tính vào các tổ chức độc quyền
- Trong các nước đế quốc vẫn còn sản xuất hàng hóa của nông dân và thợ thủ công
3 loạI cạnh tranh trong chủ nghĩa đế quốc: giữa các tổ chức độc quyền
vớI nhau, giữa các tổ chức độc quyền vớI các xí nghiệp ngoài độc quyền,
và ngay trong nộI bộ từng tổ chức độc quyền
2. Tư bản tài chính và đầu sỏ tài chính
a. Vai trò mớI của tư bản ngân hàng
Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền, khi trong công nghiệp diễn
ra tích tụ và tập trung sản xuất thì trong ngân hàng cũng có tích tụ và
tập trung tư bản, làm hình thành nên các ngân hàng lớn cạnh tranh vớI
nhau – các tổ chức độc quyền trong ngân hàng. Do nắm được lượng tư bản
tiền tệ lớn, các ngân hàng có khả năng chi phốI nhiều họat động kinh
tế-xã hội.
b. Tư bản tài chính
Tư bản tài chính là một loạI tư bản được hình thành trên cơ sở sự xâm
nhập lẫn nhau giữa tư bản công nghiệp và tư bản ngân hàng. Tư bản ngân
hàng vớI vai trò và địa vị mớI của mình, đã cử ngườI tham gia vào các
tổ chức độc quyền công nghiệp để theo dõi việc sử dụng vốn vay. Để hạn
chế sự chi phốI của ngân hàng, các nhà tư bản công nghiệp cũng can
thiệp vào họat động của tư bản ngân hàng bằng cách mua cổ phiếu hoặc
thành lập ngân hàng cho riêng mình. 2 quá trình thâm nhập ấy gắn kết
vớI nhau, làm cho tư bản công nghiệp và tư bản ngân hàng dần trở nên
đồng nhất vớI nhau, hình thành nên tư bản tài chính. Các nhóm tư bản
tài chính có tiềm lực đủ mạnh trở thành các đầu sỏ tài chính ( hay còn
gọI là tài phiệt ), thực hiện thao túng đờI sống kinh tê- chính trị ở
các nước tư bản.
3. Xuất khẩu tư bản
a. Xuất khẩu hàng hóa
Xuất khẩu hàng hóa là thủ đoạn để các nước tư bản tiến hành bóc lột các nước chậm phát triển thông qua trao đổI không ngang giá
b. Xuất khẩu tư bản
Xuất khẩu tư bản cũng là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài nhưng được
tiến hành dướI hình thức đầu tư tư bản ra nước ngoài để bóc lột giá trị
thặng dư và một số nguồn lợI khác ở các nước nhập khẩu tư bản. Đây thực
chất là công cụ để các tập đoàn tư bản bóc lột các nước chậm phát triển.
Xuất khẩu tư bản là một tất yếu trong thờI kì chủ nghĩa tư bản độc quyền vì:
Đầu thế kỉ 20 một số nước tư bản đã tích lũy được một lượng vốn khổng
lồ mà nếu đầu tư trong nước thì sẽ thu được lợI nhuận ít hơn so vớI nếu
đầu tư ở nước ngoài
Các nước lạc hậu về kinh tế thì thiếu vốn nhưng giá nhân công thấp và nguyên liệu lạI dồI dào
Các nước tương đốI phát triển có nhu cầu về vốn để đổI mớI trang thiết bị kĩ thuật
Những hình thức xuất khẩu tư bản:
- Xuất khẩu tư bản sản xuất: nước xuất khẩu tư bản đầu tư vốn để xây mớI hoặc mua lạI xí nghiệp, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng
- Xuất khẩu tư bản cho vay: nước xuất khẩu tư bản cho chính phủ hoặc tư nhân vay tiền hoặc hàng hóa, vật tư
4. Sự phân chia thế giớI về kinh tế
Trong thờI kì tư bản tự do cạnh tranh, lượng hàng hóa sản xuất ra chưa
lớn. Song đến thờI chủ nghĩa tư bản độc quyền, lượng hàng hóa được sản
xuất đã tăng chóng mặt, làm nảy sinh nhu cầu về thị trường và nguyên
liệu ngoài nước. Mặt khác, hàng hóa đem bán ở nước ngoài thu được lợI
nhuận lớn hơn so vớI hàng hóa đem bán trong nước. Do tầm quan trọng của
thị trường bên ngoài, giữa các nước đế quốc diễn ra cuộc cạnh tranh gay
gắt để giành giật thị trường thế giớI, hình thành nên những thỏa thuận
có tính chất lũng đoạn giữa các tổ chức độc quyền trong việc sản xuất
và tiêu thụ một số loạI hàng hóa, tạo nên những tổ chức độc quyền quốc
tế - liên minh giữa các tổ chức độc quyền lớn của các nước để phân chia
thị trường thế giớI, độc chiếm nguồn nguyên liệu, quy định quy mô sản
xuất của từng tổ chức, định ra giá cả độc quyền nhằm thu lợI nhuận độc
quyền cao.
5. Sự phân chia thế giớI về lãnh thổ
Sự phân chia thế giớI về mặt lãnh thổ là hệ quả tất yếu của sự phân
chia thế giớI về kinh tế, biểu hiện ở việc các nước đế quốc xâm chiếm
và thuộc địa hóa những nước chậm phát triển hòng độc chiếm nguồn nguyên
liệu, thị trường tiêu thụ hàng hóa và địa điểm lập căn cứ quân sự.
Quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản ở các nước nói chung diễn ra
không đều; có những nước tư bản ra đờI sau nhưng kinh tế lạI phát triển
vượt bậc, muốn đấu tranh để phân chia lạI thế giới. Phương pháp phổ
biến là chiến tranh.